ГЕНАЦЫД БЕЛАРУСКАГА НАРОДА Ў ЧАС ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ
"БЕЗ ТЭРМІНУ ДАЎНАСЦІ"
(ВІДЭАФІЛЬМ ПРА ГЕНАЦЫД БЕЛАРУСАЎ У ЧАС ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ )
Генеральнай пракуратурай Рэспублікі Беларусь у красавіку 2021 узбуджана крымінальная справа па факце генацыду насельніцтва Беларусі ў час Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд.
Кіраўнік дзяржавы А.Р.Лукашэнка 4 лютага 2022 г. падпісаў распараджэнне аб стварэнні Рэспубліканскага савета па гістарычнай палітыцы пры Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.
Даведачна.
Дакумент падпісаны ў Год гістарычнай памяці ў працяг паслядоўнай палітыкі захавання праўды аб гераічным мінулым беларускага народа, фарміраванні гісторыка-дзяржаўнага светапогляду, умацаванні гісторыка-культурнай і духоўна-этычнай супольнасці беларусаў.
Кіраўніцтва саветам ажыццяўляе Кіраўнік Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, функцыянуе ён на базе Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. У склад савета ўвайшлі вядомыя вучоныя ў галіне гуманітарных ведаў, аўтарытэтныя грамадскія дзеячы, прадстаўнікі палітычных партый, грамадскіх аб'яднанняў, экспертнай супольнасці, дзяржорганаў і арганізацый.
Савет вызначае асноўныя вектары развіцця гістарычнай палітыкі ў нашай краіне і актуальныя напрамкі навуковых даследаванняў. Увесь комплекс мерапрыемстваў накіраваны ў першую чаргу на захаванне гістарычнай памяці, супрацьдзеянне спробам скажэнняў і фальсіфікацый гістарычных фактаў і падзей.
Значнасць тэмы гістарычнага мінулага беларускага народа знайшла сваё адлюстраванне ў абноўленай Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, падтрыманай народам на рэспубліканскім рэферэндуме 27 лютага 2022 г.
Даведачна.
У галасаванні па пытанні, вынесеным на рэферэндум, прынялі ўдзел 5 359 403 чалавекі. Яўка склала 78,63 працэнта ад агульнага спіса грамадзян, якія маюць права ўдзельнічаць у рэферэндуме.
За прыняцце змяненняў і дапаўненняў Канстытуцыі прагаласавалі 4 440 830 грамадзян, што склала 82,86 працэнта галасавалых, або 65,16 працэнта ад унесеных у спісы для галасавання.
У Канстытуцыю Рэспублікі Беларусь у тым ліку ўнесены палажэнні, накіраваныя на захаванне гістарычнай праўды і памяці аб Вялікай Айчыннай вайне, масавым гераізме народа:
«дзяржава забяспечвае захаванне гістарычнай праўды і памяці аб гераічным подзвігу беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны» (арт. 15);
«праява патрыятызму, захаванне гістарычнай памяці аб гераічным мінулым беларускага народа з'яўляюцца абавязкам кожнага грамадзяніна Рэспублікі Беларусь» (арт. 54).
Гэта зроблена для сучаснасці і будучых пакаленняў, для захавання духоўнага настрою беларускага грамадства, яго згуртавання і мабілізацыі на пераадоленне выклікаў, якія перад намі ўзнікаюць.
Бо менавіта гістарычная памяць - маральны стрыжань грамадства, які ўмацоўвае сувязь паміж пакаленнямі ва ўмовах глабальнай нестабільнасці.
Гістарычныя перадумовы прыняцця Закона аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны
У мэтах захавання сацыяльнай і гістарычнай справядлівасці, устаранення белых плям гісторыі, умацавання канстытуцыйнага ладу і нацыянальнай бяспекі ў сакавіку 2021 г. Генеральным пракурорам Рэспублікі Беларусь узбуджана і расследуецца крымінальная справа па факце ўчынення нацысцкімі злачынцамі, іх памагатымі, нацыяналістычнымі фарміраваннямі ў ходзе Вялікай Айчыннай вайны і ў пасляваенны перыяд на тэрыторыі БССР і іншых дзяржаў генацыду беларускага народа.
Даведачна.
Генацыд - форма масавага гвалту, які ААН вызначае як дзеянні, якія здзяйсняюцца з намерам знішчыць, поўнасцю або часткова, якую-небудзь нацыянальную, этнічную, расавую або рэлігійную групу як такую шляхам:
забойства членаў гэтай групы;
прычынення сур'ёзных цялесных пашкоджанняў або разумовага расстройства членам такой групы;
прыняцця мер, разлічаных на прадухіленне дзіцянараджэння ў такой групе;
гвалтоўнай перадачы дзяцей з адной чалавечай групы ў іншую;
наўмыснага стварэння жыццёвых умоў, разлічаных на поўнае ці частковае фізічнае знішчэнне гэтай групы.
У аснову прынятага рашэння пакладзены звесткі аб гібелі мільёнаў беларусаў і іншых асоб у выніку зверстваў нямецкіх акупантаў і іх памагатых.
Акрамя таго, грамадскасць недастаткова дасведчаная аб шэрагу фактаў генацыду, учыненых нацыяналістычнымі бандфармаваннямі і памагатымі фашыстаў. Гэта ў сваю чаргу стварае перадумовы для спробаў іх апраўдання і нават гераізацыі, і, як следства, разбурэння асноўных каштоўнасцяў, на якіх будуецца беларуская дзяржаўнасць. Беспакаранасць спараджае новыя злачынствы. Таму ўзбуджэнне крымінальнай справы па фактах злачынстваў у дачыненні да мірнага насельніцтва Беларусі - важны этап у супрацьдзеянні рэабілітацыі нацызму. Пры гэтым Канвенцыя ААН па папярэджанні злачынстваў генацыду і пакаранняў за яго ўстанавіла, што асобы, якія абвінавачваюцца ва ўчыненні генацыду, павінны быць асуджаны кампетэнтным судом дзяржавы, на тэрыторыі якой было ўчынена дадзенае дзеянне. Генацыд не мае тэрміна даўнасці.
Ужо на бягучым этапе расследавання выяўляюцца дзясяткі месцаў раней не вядомых пахаванняў, атрыманы шматлікія паказанні сведак, якія істотна дапаўняюць карціну злачынстваў.
На дадзены момант дапытана больш за 13 300 сведкаў, большасць з якіх - вязні канцлагераў і лагераў смерці (7 700 чалавек).
Вялікая работа праводзіцца ў архіўных установах рэспублікі. За перыяд следства праведзена больш за 2 000 аглядаў, падчас якіх былі выяўлены архіўныя дакументы, якія сведчаць аб масавым знішчэнні мірнага насельніцтва, спаленні населеных пунктаў і згоне ў рабства.
Дадаткова ўстаноўлены месцы масавага знішчэння і пахавання, якія раней не былі вядомы і не даследаваны. Так, напрыклад, у Брэсцкай вобласці на падставе паказанняў сведак устаноўлены 4 месцы, у кожным з якіх можа быць пахавана больш за 100 чалавек. У Віцебскай вобласці з допытаў устаноўлены 2 месцы, у якіх можа знаходзіцца больш за 200 чалавек у кожным. У Гомельскай вобласці - 4 месцы, у якіх можа быць пахавана ад 100 да 3 000 чалавек. У Магілёўскай вобласці - не менш за 2 месцы, у якіх можа быць пахавана ад 300 да 1 000 чалавек. Аналагічныя месцы пахаванняў устаноўлены і ў іншых абласцях рэспублікі.
У 2021 г., з моманту ўзбуджэння крымінальнай справы, праведзены раскопкі ў 12 месцах. У агульнай складанасці выняты астанкі больш за 2 200 чалавек.
Напрыклад, на тэрыторыі Мінскага раёна паблізу ад урочышча Уручча знаходзяцца не менш як 7 месцаў масавага пахавання часу акупацыі нацысцкай Германіяй. Колькасць пахаваных у гэтай мясцовасці можа дасягаць больш за 38000 чалавек. У цяперашні час знойдзены і выкрыты адзін з сямі ўчасткаў, у якім, паводле архіўных звестак, пахавана больш за 8 000 чалавек. Нараўне з мірным насельніцтвам тут знішчаліся і ваеннапалонныя.
Таксама праводзяцца раскопкі (у зімовы час работы прыпынены) месцы масавага пахавання часоў Вялікай Айчыннай вайны ў лясным масіве каля 9-га кіламетра Чарнігаўскай шашы ў Гомельскім раёне.
Першапачаткова была знойдзена яма з касцянымі астанкамі. Падчас далейшага абследавання ляснога масіву знойдзены 34 месцы пахавання, у якіх утрымліваюцца касцяныя астанкі. У перыяд з 06.10.2021 па 23.11.2021 пры правядзенні агляду месца здарэння выняты астанкі не менш як 400 чалавек. Таксама знойдзены і канфіскаваны шматлікія прадметы ўжытку, асабістыя рэчы загінуўшых.
Канфіскаваныя прадметы дазваляюць з упэўненасцю сказаць аб тым, што гэта былі мірныя грамадзяне - фрагменты грабянцоў, ключы, манеты, грамадзянскі абутак, гузікі.
Знойдзеныя ў яме гільзы і кулі германскай вінтоўкі Маўзер, а таксама абойма гэтай вінтоўкі сведчыць аб расстрэлах. На гільзах захавалася дастаткова выразная маркіроўка, якая дазваляе вызначыць год выпуску патронаў - 1942-1943 гг.
У ходзе следства ўстаноўлена, што людзей збіралі ў спецыяльны лагер, размешчаны ў прадмесці Гомеля - "Манастырку", а затым партыямі вывозілі ў Навабеліцкі лес, дзе расстрэльвалі. Расстрэлы ў вялікай сакрэтнасці ажыццяўлялі толькі германскія, спецыяльныя айнзацгрупы. Масавы характар расстрэлы мірных савецкіх грамадзян прынялі ў кастрычніку-лістападзе 1941 г.
Генацыд беларускага народа - справа, якая патрабуе актыўнага прыцягнення да яго расследавання ў тым ліку замежных партнёраў. Па гэтай крымінальнай справе было накіравана 47 запытаў у 17 дзяржаў аб аказанні прававой дапамогі.
Генеральнай пракуратурай арганізавана стварэнне міжведамасных груп і камісій, мэтай дзейнасці якіх з'яўляецца поўнае і аб'ектыўнае даследаванне абставін генацыду беларускага народа і ўвекавечанне памяці яго ахвяр.
Нельга забываць аб тым, што генацыд - гэта не толькі фізічнае наўмыснае знішчэнне людзей, але і мэтанакіраванае знішчэнне культурнага і эканамічнага патэнцыялу народа, вынікаў яго працы і творчай спадчыны.
Па гэтай прычыне была створана міжведамасная працоўная група па разліку шкоды, прычыненай дзеяннямі нацысцкіх злачынцаў на тэрыторыі БССР у гады Вялікай Айчыннай вайны. Работа камісіі, якая ажыццяўляецца пад кіраўніцтвам Дзяржаўнага камітэта па маёмасці, дасць магчымасць ацаніць сапраўдны ўрон, нанесены народнай гаспадарцы рэспублікі нацысцкімі злачынцамі і іх памагатымі, а таксама запатрабаваць ва ўстаноўленым парадку яе кампенсацыі.
Адначасова з гэтым пад кіраўніцтвам Міністэрства культуры актывізавана дзейнасць Камісіі па выяўленні, вяртанні, сумесным выкарыстанні і ўвядзенні ў навуковы і культурны абарот культурных каштоўнасцей, якія апынуліся за мяжой Рэспублікі Беларусь.
Генеральнай пракуратурай у рамках расследавання крымінальнай справы па факце ўчынення нацысцкімі злачынцамі і іх памагатымі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд генацыду беларускага народа не толькі прымаюцца меры да ўстанаўлення асоб, якія маюць дачыненне да злачынстваў, іх крымінальнага пераследу, але і праводзяцца мерапрыемствы, накіраваныя на захаванне гістарычнай памяці аб масавым знішчэнні грамадзянскага насельніцтва і забеспячэнні ідэалагічнай пераемнасці пакаленняў.
Для рэалізацыі названых мэт па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры ажыццяўляецца стварэнне ў музейных установах рэспублікі экспазіцый, прысвечаных ахвярам генацыду беларускага народа, у тым ліку з выкарыстаннем матэрыялаў, атрыманых у рамках крымінальнай справы, якая расследуецца.
У прыватнасці, запланавана стварэнне перасоўнай экспазіцыі "Генацыд беларускага народа" для экспанавання ва ўсіх рэгіёнах краіны.
Хтосьці можа задацца пытаннем - навошта трэба цяпер варушыць мінулае, вярэдзіць ледзь зарубцаваную рану, нанесеную нашай краіне падзеямі Вялікай Айчыннай вайны?
Адказ на гэтае пытанне, у першую чаргу, абумоўлены неабходнасцю ўстанаўлення ўсіх ахвяр нацысцкай агрэсіі, недапушчэння іх забыцця. Бо калі не зрабіць гэта зараз, то праз гады выявіць праўду будзе цяжэй: нас пакінуць апошнія сведкі і відавочцы тых гадоў, магілы зарастуць лясамі, а асобныя палітычныя дзеячы атрымаюць яшчэ больш магчымасцей для тлумачэння гісторыі на свой лад.
Разумеючы, што ідэалагічную аснову, якая ўмацоўвае нашу дзяржаўнасць, складае гістарычная праўда аб подзвігу савецкага (у тым ліку беларускага) народа ў Вялікай Айчыннай вайне, з боку асобных дзяржаў ажыццяўляюцца спробы скажэння гісторыі, нівеліравання ролі народаў СССР у выратаванні свету ад карычневай чумы.
Акрамя таго, нашы нядобразычліўцы ведаюць аб датычнасці іх продкаў (частка з якіх да гэтага часу пражываюць у заходніх дзяржавах) да масавага знішчэння беларусаў і прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцей у перыяд Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны час. У тым ліку таму гэтымі дзяржавамі разгорнута інфармацыйная вайна, накіраваная на скажэнне гістарычных падзей.
У мэтах захавання гістарычнай справядлівасці, устаранення белых плям гісторыі, умацавання канстытуцыйнага ладу і нацыянальнай бяспекі дзяржавай прадпрымаецца шэраг сістэмных мер па недапушчэнні фальсіфікацыі вынікаў Вялікай Айчыннай вайны. Гэтыя меры, апроч іншага, безумоўна накіраваны на ўмацаванне беларускай дзяржаўнасці.
Закон аб генацыдзе беларускага народа
ў гады Вялікай Айчыннай вайны
Па ініцыятыве Генеральнай пракуратуры Палатай прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь у студзені 2022 г. прыняты Закон "Аб генацыдзе беларускага народа" (далей - Закон).
Канстытуцыйны суд прызнаў Закон аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд адпаведным Асноўнаму закону Рэспублікі Беларусь.
Ён накіраваны на далейшае заканадаўчае забеспячэнне абароны фундаментальных каштоўнасцей беларускага народа, недапушчэнне рэабілітацыі нацызму, устанаўленне дзейсных бар'ераў на шляху спроб фальсіфікацыі падзей і вынікаў Другой сусветнай вайны, процідзеянне неанацысцкім праявам у сучасным беларускім грамадстве.
У прэамбуле зазначаецца, што Закон прыняты ў мэтах захавання памяці аб мільёнах савецкіх грамадзян, якія сталі ахвярамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд. Ён накіраваны на заканадаўчае забеспячэнне абароны фундаментальных каштоўнасцей беларускага народа, устанаўленне дзейсных бар'ераў на шляху спроб фальсіфікацыі падзей і вынікаў Другой сусветнай вайны, дачу справядлівай ацэнкі злачынствам нацысцкіх злачынцаў і іх памагатых, нацыяналістычных фарміраванняў у гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд.
Упершыню на заканадаўчым узроўні прызнаецца факт генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны і (або) пасляваенны перыяд. У артыкуле 1 Закона ўстанаўліваецца, што ўчыненыя нацысцкімі злачынцамі і іх памагатымі, нацыяналістычнымі фарміраваннямі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і пасляваенны перыяд злачынства, накіраваныя на планамернае фізічнае знішчэнне беларускага народа шляхам забойства і іншых дзеянняў, якія прызнаюцца генацыдам у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі. , з'яўляюцца генацыдам беларускага народа.
Дакументальна ўстаноўлена, што ў ходзе Вялікай Айчыннай вайны і ў пасляваенны перыяд на тэрыторыі БССР і іншых дзяржаў праводзілася планамерная палітыка знішчэння мірнага насельніцтва шляхам масавых забойстваў, наўмыснага стварэння жыццёвых умоў, разлічаных на яго фізічнае знішчэнне, ажыццяўляліся карныя аперацыі, гвалтоўная дэпартацыя для выканання прымусовых работ, ствараліся месцы прымусовага ўтрымання насельніцтва, канцэнтрацыйныя лагеры і лагеры смерці, практыкаваліся жахлівыя медыцынскія доследы, у тым ліку над непаўналетнімі. Так, па плане «Ост» у Беларусі прадугледжвалася знішчыць ці выселіць на ўсход 75 працэнтаў насельніцтва, непрыдатнага, з пункту гледжання гітлераўцаў, па так званых расавых і палітычных ацэнках, 25 працэнтаў падлягала зняменню і выкарыстанню ў якасці сельскагаспадарчых рабоў.
Надзвычайнай дзяржаўнай камісіяй па ўстанаўленні і расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх саўдзельнікаў і прычыненай імі ўрону грамадзянам, калгасам, грамадскім арганізацыям, дзяржаўным прадпрыемствам і ўстановам СССР, было ўстаноўлена, што на акупаванай тэрыторыі БССР нацысты стварылі больш за 260 лагераў. грамадзянскага насельніцтва. Толькі ў г.Мінску і яго наваколлях іх было 9, дзе знішчана больш за 400 000 чалавек: лагер смерці Трасцянец (знішчана больш за 206 500 чалавек); лагер паблізу в.Масюкоўшчына (больш за 80 000 чалавек); лагер на вуліцы Шырокай (20 000 чалавек). Да гэтага часу дакладная колькасць ахвяр і іх асобы не ўстаноўлены.
За 1941-1944 гг. акупанты правялі на тэрыторыі Беларусі больш за 140 буйных карных аперацый, падчас якіх было спалена каля 9200 сёл і вёсак рэспублікі, з іх 5295 падзялілі лёс Хатыні, гэта значыць былі знішчаны разам з усім або часткай насельніцтва. Са спаленых вёсак 186 так і не адрадзіліся. У Віцебскай і Мінскай абласцях некаторыя населеныя пункты спальваліся па некалькі разоў.
На працягу першай паловы 1944 г. акупацыйная палітыка генацыду і выпаленай зямлі на тэрыторыі Беларусі дасягнула сваёй найвышэйшай кропкі. Жахлівыя злачынствы ўчынілі нацысты ў сотнях населеных пунктаў Беларусі. Так, у в.Ола Парыцкага раёна 14 студзеня 1944 г. карны атрад сагнаў у дамы жыхароў з сямі навакольных населеных пунктаў. Гітлераўцы расстралялі і спалілі 1758 чалавек, у тым ліку 950 дзяцей і 508 жанчын.
На працягу трох гадоў акупацыі нацысты чынілі на тэрыторыі Беларусі зверствы. Згодна з высновамі Надзвычайнай дзяржаўнай камісіі па ўстанаўленні і расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх саўдзельнікаў на часова акупаванай савецкай тэрыторыі, БССР страціла за гады вайны больш за палову свайго нацыянальнага багацця. Прамы ўрон, нанесены германскімі захопнікамі народнай гаспадарцы Беларусі, склаў 75 млрд. рублёў (у цэнах 1941 г.). Акупанты ператварылі гарады і вёскі Беларусі ў груды развалін. Яны разбурылі і разрабавалі на тэрыторыі рэспублікі 209 з 270 беларускіх гарадоў і раённых цэнтраў, знішчылі 10 338 прадпрыемстваў, што склала 85 працэнтаў ад іх даваеннай колькасці, абрабавалі і спустошылі больш за 10 тысяч калгасаў, 92 саўгасы і 316 машынна-трактарных станцый. Вывезлі ў Германію 90 працэнтаў станочнага абсталявання. Амаль тры мільёны чалавек (34 працэнты даваеннага насельніцтва) пазбавіліся прытулку.
З Беларусі ў Германію было сагнана 399 474 чалавекі, з якіх дзясяткі тысяч загінулі, не вытрымаўшы жорсткіх умоў эксплуатацыі. Не менш за 1,4 мільёна чалавек былі знішчаны ў месцах прымусовага ўтрымання цывільнага насельніцтва. За гады вайны рэспубліка страціла каля 3 мільёнаў чалавек, ці кожнага трэцяга свайго жыхара.
Значнае месца ў абвінавачванні нацызму Міжнародным ваенным трыбуналам у Нюрнбергу (Германія), які праходзіў з 20 лістапада 1945 г. па 1 кастрычніка 1946 г., займалі матэрыялы і дакументы аб злачынствах, учыненых нацыстамі і іх памагатымі на тэрыторыі Беларусі.
Генацыд у адносінах да беларускага народа працягнуўся і ў пасляваенны час удзельнікамі нацыяналістычнага падполля на тэрыторыі Польшчы, Беларускай ССР, Украінскай ССР і Прыбалтыйскіх рэспублік. Баявыя аперацыі па ліквідацыі нацыяналістычнага падполля на тэрыторыі Беларускай ССР, Украінскай ССР і Прыбалтыйскіх рэспублік ажыццяўляліся ў перыяд з 1 студзеня 1944 г. па 31 снежня 1951 г.
У студзені 1946 г. атрад т.зв. «праклятых салдат» на чале з Р.Райсам (па мянушцы «Буры») у раёне г.Беластока на працягу некалькіх дзён затрымліваў і рабаваў мясцовых жыхароў праваслаўнага веравызнання. Адпускалі толькі тых, хто ўмеў перахрысціцца па-каталіцку і прачытаць малітву «Ойча наш» па-польску. Падчас гэтай акцыі генацыду было спалена 5 вёсак і забіта па этнічнай прыкмеце 79 праваслаўных беларусаў, у тым ліку жанчын, дзяцей, старых. 30 студзеня 1946 г. у лесе каля вёскі Старыя Пухалы 30 беларусаў былі забітыя «праклятымі салдатамі» з асаблівай жорсткасцю – абухом сякеры. 31 студзеня 1946 г. «праклятыя салдаты» напалі на в.Залешаны і в.Волька-Выгонаўская, дзе забілі 16 мясцовых жыхароў, уключаючы жанчын і дзяцей. 2 лютага 1946 г. незаконнае ўзброенае фарміраванне Бурага спаліла в. Зані і в. Шпакі, забіўшы больш за 30 жыхароў.
Гэтыя і многія іншыя факты генацыду беларускага народа ваеннага і пасляваеннага перыядаў не ў поўнай меры вядомы сучаснаму пакаленню, што стварае пажыўнае асяроддзе для адраджэння ідэй неанацызму, супрацьпраўнай дзейнасці пад сімволікай нацысцкіх памагатых.
Таксама Законам на Генеральную пракуратуру ўскладаецца паўнамоцтва прымаць дадатковыя меры па ўсебаковаму, поўнаму і аб'ектыўнаму даследаванню абставін генацыду беларускага народа, устанаўленню асоб, якія маюць дачыненне да яго ўчынення, і іх крымінальнаму пераследу (артыкул 3 Закона).
Акрамя таго, законам уведзена крымінальная адказнасць за публічнае адмаўленне генацыду беларускага народа, у тым ліку праз размяшчэнне інфармацыі ў СМІ або ў Інтэрнеце.
Ушанаванне памяці ахвяр генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны
26 лютага 2021 г. пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь зацверджана Дзяржаўная праграма "Увекавечанне памяці аб загінуўшых пры абароне Айчыны" на 2021-2025 гг.
Мэта Дзяржаўнай праграмы - увекавечанне загінуўшых пры абароне Айчыны і захаванне памяці аб ахвярах войнаў. Рэалізацыя Дзяржаўнай праграмы садзейнічае захаванню ваенна-гістарычнай спадчыны беларускага народа, грамадзянска-патрыятычнаму выхаванню, выкананню міжнародных пагадненняў у ваенна-мемарыяльнай сферы.
На рэалізацыю мерапрыемстваў Дзяржаўнай праграмы плануецца выдзяленне фінансавых сродкаў у памеры 9225213 рублёў.
Дзяржаўная праграма ўключае комплекс мерапрыемстваў, у тым ліку:
добраўпарадкаванне, утрыманне, бягучы і капітальны рамонт воінскіх пахаванняў і пахаванняў ахвяр войн, мемарыяльных комплексаў, месцаў баявой і воінскай славы;
стварэнне і ўстаноўка твораў манументальнага мастацтва, прысвечаных падзеям ваеннай гісторыі;
правядзенне архіўна-даследчых работ у архіўных, музейных і іншых установах Рэспублікі Беларусь у мэтах збору (удакладнення) звестак аб месцах знаходжання няўлічаных воінскіх пахаванняў;
правядзенне пошукавай работы па ўстанаўленні даных аб загінуўшых вязнях лагера і іх захаванне ў электроннай “Кнізе Памяці ахвяр лагера смерці “Трасцянец”;
правядзенне арганізацыйных, ваенна-патрыятычных і іншых мерапрыемстваў, накіраваных на папулярызацыю пошукавай работы, прыцягненне да яе членаў грамадскіх аб'яднанняў і грамадзян;
выраб і набыццё сувенірнай, узнагароднай прадукцыі, прысвечанай памятным датам ваеннай гісторыі, ушанаванню загінуўшых пры абароне Айчыны і захаванню памяці аб ахвярах войн;
падрыхтоўка і выданне паліграфічнай прадукцыі, звязанай з падзеямі ваеннай гісторыі на тэрыторыі краіны, пошукавай работай;
арганізацыя і правядзенне палявых пошукавых работ;
удзел у мерапрыемствах грамадзянска-патрыятычнага выхавання, якія праводзяцца мясцовымі выканаўчымі і распарадчымі органамі, дзяржаўнымі арганізацыямі;
пахаванне астанкаў загінуўшых пры абароне Айчыны і ахвяр войнаў, выяўленых у ходзе правядзення палявых пошукавых работ.
Выкананне мерапрыемстваў Дзяржаўнай праграмы ажыццяўляецца ў планавым парадку.
Пачаты Генеральнай пракуратурай крымінальны працэс па расследаванні фактаў генацыду дасць магчымасць устанавіць канкрэтных асоб з ліку германскіх захопнікаў і іх памагатых, якім удалося пазбегнуць адказнасці за забойствы мірных жыхароў, здзекі і катаванні ў канцлагерах і гета, масавы згон грамадзянскага насельніцтва ў рабства.
Следчай групай ажыццяўляецца праца з архіўнымі дакументамі, тысячамі крымінальных спраў у адносінах да нацысцкіх злачынцаў. Праводзяцца экспертныя даследаванні, звязаныя з выяўленнем масавых пахаванняў, працягваюцца мерапрыемствы па ўстанаўленні жывых сведак генацыду, абароне іх правоў і законных інтарэсаў, ушанаванні памяці загінуўшых.
Падчас расследаванняў праводзяцца пошукавыя мерапрыемствы, у тым ліку раскопкі ў месцах масавага знішчэння насельніцтва.
Страшным пацвярджэннем зверстваў фашыстаў з'явіліся і вынікі правядзення ў 2021 г. пошукавых работ у Лагойскім, Мінскім, Гомельскім раёнах.
Даведачна.
Аб'ект правядзення палявых пошукавых работ № 122 (паўночны захад г. Лагойска).
Лагойск быў захоплены германскімі войскамі 2 ліпеня 1941 г., акупацыя працягнулася 3 гады - да 2 ліпеня 1944 г.
28 жніўня яўрэям старэйшага ўзросту было загадана з'явіцца на цэнтральную плошчу. Затым іх накіравалі калонай на ўскраіну да падножжа ўзгорка і загадалі выкапаць роў. Людзі палічылі, што капалі акопы. Раніцай 30 жніўня 1941 г. усім яўрэям зноў было загадана сабрацца на плошчы. Было абвешчана, што іх перасяляюць у в.Гайна.
У акце надзвычайнай камісіі ад 8 кастрычніка 1944 г. указана
«30 жніўня 1941 г. быў зроблены масавы расстрэл яўрэйскага насельніцтва гарадскога пасёлка Лагойск. На растрэл з Лагойска накіроўвалі групамі. У першай групе адпраўляліся жанчыны з груднымі дзецьмі і падлеткамі, у другой групе былі жанчыны сярэдніх гадоў і старыя, у трэцяй групе былі мужчыны, старыя і хворыя, хто не мог ісці пешшу, грузілі на аўтамабілі і дастаўлялі да месца растрэлу. На месцы расстрэлу спачатку распраналі да ніжняй бялізны, загадвалі класціся ў загадзя падрыхтаваную вялікую яму ўніз тварам і пасля чаго расстрэльвалі з аўтаматаў.
Такім чынам, толькі ў адзін дзень было расстраляна 1200 чалавек».
Аб'ект правядзення палявых пошукавых работ № 168 (лясны масіў на 9 км Маскоўскай шашы).
Падставай для пачатку правядзення пошукавых работ у дадзеным раёне стала інфармацыя з акта Надзвычайнай камісіі ад 22 ліпеня 1944 г, у якім пазначана, што «пры раскопках 10 ям-магіл у Менскім раёне выяўлены астанкі загінуўшых, закапаныя ў ямах:
1. Яма № 1 даўжынёю 21 метр, шырынёй 4 метры, глыбінёй 5 метраў, колькасць загінуўшых 8400 чал.
2. Яма №2 даўжынёю 20 метраў, шырынёй 5 метраў, глыбінёй 4 метры, колькасць загінуўшых 8 000 чал.
3. Яма № 3 даўжынёю 35 метраў, шырынёй 5 метраў, глыбінёй 4 метры, колькасць загінуўшых 14 000 чал.
Разам: усяго загінуўшых 57418 чал.
У ямах 3, 4, 5 выяўлены попел і рэшткі костак. Ва ўсіх ямах, дзе апазнаны астанкі, выяўлены не зусім спарахнелае адзенне, абутак, хатняе начынне».
Усяго толькі за перыяд з мая па лістапад 2021 г. сіламі падраздзяленняў пошукавай воінскай часці Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь праведзены палявыя пошукавыя работы на 81 раней невядомым месцы пахаванняў, у тым ліку, у рамках расследавання крымінальнай справы; на 13 месцах масавых пахаванняў ахвяр вайны. Знойдзены тысячы астанкаў грамадзянскага насельніцтва.
Занадта дарагім коштам дасталася воля роднай зямлі нашаму народу. На сённяшні дзень у Рэспубліцы Беларусь на дзяржаўным уліку знаходзяцца 1 518 пахаванняў ахвяр вайны, у якіх астанкі больш за 1 мільён дзяцей і старых, мужчын і жанчын, якія падвергліся генацыду ў самай жудаснай яго праяве. І гэтая трагічная лічба далёка не канчатковая.
З красавіка 2022 г. у рамках расследавання крымінальнай справы далейшыя пошукавыя мерапрыемствы ўжо спланаваны на 26 аб'ектах.
Звесткі з крымінальнай справы дазволяць паставіць перад міжнароднымі арганізацыямі пытанне аб прызнанні Беларусі пацярпелай ад генацыду, а таксама спыніць далейшыя спробы абясцэніць гістарычныя факты.
*****
Сёння, як ніколі, усім сваім жыццём, вучобай, працай, службай, выхаваннем дзяцей кожны з нас абавязаны падтрымаць сістэмныя дзеянні дзяржавы, захаваць памяць аб загінуўшых і трапяткое стаўленне да свайго гістарычнага мінулага для таго, каб зберагчы і ўмацаваць адзінства нашай Радзімы.
Як адзначыў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка, выступаючы 11 студзеня 2022 г. на цырымоніі ўручэння прэмій "За духоўнае адраджэнне", спецыяльных прэмій Кіраўніка дзяржавы дзеячам культуры і мастацтва, і "Беларускі спартыўны Алімп": "Страта вобразу гераічнага мінулага вядзе дзяржава да катастрофы і пазбаўляе народ будучыні. Менавіта таму 2022 год мы аб'явілі Годам гістарычнай памяці.
Добрая нагода для ўсіх нас яшчэ раз асэнсаваць тысячагадовы цярністы шлях народа да незалежнасці і ўласнай дзяржаўнасці. Скласці разам усе старонкі нашай няпростай гісторыі: і гераічныя, і трагічныя…. Данесці да свету праўду аб генацыдзе беларускага і іншых народаў на тэрыторыі нашай краіны.
Мы павінны гэта зрабіць. Найперш для нашых дзяцей і ўнукаў. Яны павінны ведаць цану міру і свабоды, якія здабываліся многімі пакаленнямі потым і крывёю».
Святы абавязак усіх беларусаў - памятаць самім пра гэтыя падзеі, а таксама не даваць іншым забывацца ці, тым больш, скажаць праўду пра гісторыю нашай краіны.